Voor veel ouders is het een van de moeilijkste onderwerpen om met hun kinderen over te praten: de dood. Toch doe je er volgens orthopedagoog Mary Mijnlieff, gespecialiseerd in rouw- en verliesbegeleiding voor kinderen, goed aan om dat regelmatig te doen. ,,Erover spreken maakt de dood minder bedreigend.”
Mensen denken vaak dat ze kinderen moeten beschermen tegen de angst en pijn die bij de dood horen. Daarom hebben ze de neiging om de waarheid erover af te zwakken, of te verdoezelen. Helaas zit je kinderen daarmee eerder dwars dan dat je ze helpt. Orthopedagoog Mary Mijnlief: ,,Het zorgt ervoor dat áls de dood zich aandient, ze niet goed afscheid kunnen nemen. Het beste advies dat ik kan geven is dan ook om er juist wél met ze over te spreken.”
Vanaf welke leeftijd kan dat?
,,Eigenlijk is het nooit te vroeg om over de dood te praten. Begin er dus zo jong mogelijk mee – vanaf 2,5 of 3 jaar – en bij voorkeur op een moment dat er niets ernstigs aan de hand is. Leg uit dat ‘dood’ betekent dat het lichaam stuk is en niet meer gemaakt kan worden. Je hoeft niet meteen over mensen te beginnen, een dode vogel of muis kan een heel goede aanleiding zijn om het onderwerp aan te snijden.’’
,,Leg uit dat als een levend wezen overlijdt, het stijf en koud wordt en de kleur eruit verdwijnt. Zo voorkom je dat een kind later schrikt als het iemand opgebaard ziet. Het onbekende en onverwachte is namelijk veel enger dan de dood zelf. Ga daarna, als het kind 4 of 5 is, eens samen naar een begraafplaats en vertel wat er daar gebeurt. Wat een begrafenis of crematie is en hoe die eraan toegaat.’’
,,Houd het luchtig door bijvoorbeeld op vervoer te focussen; dat de kist per auto, kar, boot of bus vervoerd kan worden. Je kunt ook op zoek gaan naar herkenbare symbolen op de grafstenen, zoals duiven, treurwilgen en zandlopers. Laat het onderwerp regelmatig terugkomen. Je kunt bijvoorbeeld samen benoemen wat de verschillen zijn tussen leven en dood, dat iemand die is overleden niet meer ademt, zijn ogen dicht heeft, niet meer denkt en geen pijn meer voelt. Op die manier maak je de dood minder bedreigend.”
Wat moet je vooral niet zeggen?
,,Dat de overledene ‘voor altijd is gaan slapen’; dan is de kans groot dat kinderen zelf niet meer naar bed durven. Pas ook op met uitspraken als ‘hij is op een andere plek’, of ‘zij is in de hemel’, vooral bij kleine kinderen. Kleuters kunnen niets met het idee van eindigheid; voor hen betekent weggaan dat je weer terug kunt komen. Ook dat kan beangstigend zijn. Bovendien kunnen ze daardoor in hun verdriet blijven hangen.’’
,,Bij basisschoolkinderen is het belangrijk te benadrukken dat zij op geen enkele manier schuld hebben aan de dood van een naaste. Anders bestaat het risico dat een kind bijvoorbeeld gaat denken dat als hij maar liever was geweest, oma niet was gestorven. Herhaal in de periode na het overlijden dus regelmatig dat hij of zij er echt niets mee te maken heeft.’’
,,Pubers tot slot willen vaak niet met hun familie over hun verdriet praten. Dwing ze daar dan ook niet toe. Zij zoeken hun eigen uitlaatklep, op school, bij vrienden of op de sportvereniging. Ouders voelen dat vaak als een afwijzing maar dat hoort echt bij de leeftijd. Eventueel kun je een mentor of coach vragen of die het onderwerp bij je kind wil aankaarten.”
Doe je er goed aan een kind mee te nemen naar een begrafenis of crematie?
,,Ja. Ik raad mensen altijd aan om dat te doen, ongeacht de leeftijd. Oók als kinderen het zelf niet willen. Spreek dan bijvoorbeeld met ze af dat ze in ieder geval even meegaan, en dat als ze tijdens de dienst echt weg willen, een vriendin of tante alsnog met ze naar buiten gaat. Uiteindelijk doe je ze daar een groot plezier mee. Want hoe vaak hoor je volwassenen niet zeggen dat ze als kind niet echt afscheid van iemand hebben kunnen nemen, omdat ze niet mee mochten naar de uitvaart? Om dezelfde reden is het trouwens belangrijk om ze na het overlijden van een direct familielid bij de organisatie te betrekken.
Laat ze meedenken, geef ze een rol. Voorkom dat kinderen bij een condoleance of een afscheidsbijeenkomst verloren rondlopen.”
En laten zien hoe iemand opgebaard ligt?
,,Ook daar doe je goed aan, want ook dat is een belangrijk onderdeel van het afscheidsproces. Mits je het goed voorbereidt. Vertel vooraf zo precies mogelijk wat een kind kan verwachten. Dat het lichaam koud is, dat de koeling kan brommen, dat er mensen zullen zijn die huilen. Als je het op die manier aanpakt, geef je hem of haar de beste kans om op een goede manier met het verlies in het reine te komen.”
Wat als iemand zelfmoord heeft gepleegd? Moet je dat ook vertellen?
,,Als het om de dood gaat, kun je het beste altijd zo dicht mogelijk bij de waarheid blijven. Zelfs bij zo’n moeilijk onderwerp als zelfmoord. Dat geldt des te meer als het om een direct familielid gaat. Kinderen die pas veel later ontdekken dat hun vader of moeder zichzelf van het leven heeft beroofd, voelen zich vreselijk verraden. Door daarover te zwijgen, beschadig je de loyaliteit van het kind met de overledene én met de overgebleven ouder.”
Rouwen kinderen anders dan volwassenen?
,,Ja, bij hen gaat het meer in stukjes. Het ene moment kunnen ze huilend op de bank zitten, het volgende moment spelen ze alweer vrolijk. Dat zegt niets over hoe moeilijk ze het ermee hebben. Net zo goed als het onderwerp negeren of wegstoppen niet helpt om pijn bij kinderen te voorkomen. Het is dus belangrijk om alle ruimte te geven aan rouw en herinneringen, zowel de fijne als de moeilijke. En maak duidelijk dat het oké is om verdrietig te zijn. Dan zul je ontdekken dat kinderen veel meer aankunnen dan we als volwassenen vaak denken.”
,,Bij kleine kinderen kun je heel goed prentenboeken gebruiken om over de dood te praten. Er zijn er legio. Een van mijn favorieten is Adriaan – Een kist voor Stippie, over het overlijden van een hond. Er is ook een animatiefilmpje van gemaakt.”
Die vind je hier: http://www.npo.nl/adriaan/23-11-2015/KN_1675953
Leerkracht en orthopedagoog Mary Mijnlieff (57) werkte jarenlang in het onderwijs. Ze is gespecialiseerd in de behandeling van (traumatische) rouwverwerking bij kinderen en heeft een eigen praktijk. Daarnaast geeft ze advies aan ouders over het onderwerp en traint ze leerkrachten over hoe ze beter kunnen omgaan met trauma’s bij leerlingen.
Meer informatie:www.rouwverwerking-kinderen.nl
Tekst Marte van Santen
Voor eeuwig en altijd hun verhaal.
Op de Dag van de Aarde, 22 april 2024, heeft Mensenlinq een exclusief interview met Evert de Niet, medeoprichter en voorzitter van Stichting GreenLeave. Dit ...
Selena Visser (54) moest ineens van alles regelen toen de 52-jarige vader van haar dochters (nu 20 en 17) plotseling overleed. Hij bleek niets te ...