Liever een stille tocht dan een onverwerkt trauma’

Laurie Faro vroeg zich af waarom we tegenwoordig zo anders omgaan met schokkende voorvallen. Onlangs promoveerde ze aan de Tilburgse universiteit. Die ijzingwekkende stilte, op het geklapper van de vlaggen na. De emoties bij het koningspaar. Die eindeloze rouwstoet. Al die belangstellenden langs de snelweg, tussen Eindhoven en Hilversum.

Het was een zomerse dag, in juli, toen de eerste slachtoffers van de tragedie met vlucht MH17 in Nederland terugkeerden. En toch stond het kippenvel centimeters hoog op de armen en had heel het land het een paar uur ontzettend koud.

Vliegramp

Hoe anders ging dat in 1977, toen op Tenerife bijna 600 mensen (onder wie 238 Nederlanders) om het leven kwamen bij een botsing tussen vliegtuigen van de KLM en Pan Am? Vlak voor haar promotie, vanmiddag aan de Tilburgse universiteit, zal Faro de verschillen in rouwbeleving na de twee rampen laten zien aan de hand van beeldfragmenten. Faro: ,,De lijkkisten van de slachtoffers van Tenerife stonden op elkaar gestapeld op een soort vrachtwagen in een hangar. Er was een touw omheen gespannen. Aan de toenmalige KLM-directeur werd gevraagd of nabestaanden welkom waren in die ruimte. Zijn zakelijke antwoord: ‘Nee, op last van de Rijkspolitie is dit hele proces afgesloten’.” De voormalige advocate Faro (57) onderzocht de functie van verschillende monumenten: dat voor de vrouwen in het Ravensbrück-concentratiekamp op het Museumplein in Amsterdam, de monumenten voor doodgeboren kindjes in Nijmegen, Roermond en Sittard, de herdenkingsplek voor de slachtoffers van de treinramp bij Harmelen in 1962 en het digitale monument voor de joodse gemeenschap in Nederland.  De vrouwen van Ravensbrück moesten na de bevrijding 30 jaar wachten op het kunstwerk op het Museumplein, in Harmelen kwam pas een halve eeuw na de treinramp die 93 levens eiste een monument. Het digitale joodse monument staat sinds 2005 (60 jaar na afloop van de Tweede Wereldoorlog) online en ook pas sinds deze eeuw verschenen de door Faro onderzochte herdenkingsplekken voor doodgeboren kinderen. ,,Het is onvoorstelbaar hoe anders er nu met die kindjes en hun ouders om wordt gegaan. Ik heb met veel mensen gesproken die tientallen jaren geleden een overleden kindje hebben gekregen en daar zit nog zo veel verdriet. Vaak hebben ze de dood van het kind wel verwerkt, maar de nasleep niet.’’

Emoties

Vaak komen emoties over traumatische gebeurtenissen pas op als betrokkenen op leeftijd komen, merkt Faro. ,,Als ze met pensioen gaan, meer tijd krijgen om na te denken over het leven dat ze hebben gehad. Dat is één van de redenen dat monumenten zo veel later ontstaan. Ik moet vaak denken aan de joodse psycholoog Nico Frijda, die meerdere familieleden heeft verloren in de oorlog. Hij zegt: door over je emoties te zwijgen, ga je als geamputeerde door het leven. Gekreukeld papier wordt nooit meer glad, maar door over trauma’s te praten ben je alleen nog maar mank. Daar hebben monumenten een belangrijke rol, ze zorgen voor erkenning, hebben een helende werking.” Deze maand liepen overal in het land de marktpleinen vol met een geschokte menigte die de aanslagen in Parijs wilde herdenken. ,,Dat komt vooral door de sociale media. We zien alles, we krijgen alle beelden binnen. Dat zorgt voor een veel grotere schok. Sommige stille tochten of bijeenkomsten zijn opvallend, maar het is in alle gevallen beter dan jaren te moeten zwijgen over onverwerkte trauma’s.”