Terug
Uitvaart

Corona geeft afscheid van dierbare overledenen een ander gezicht

Het liefst wilde de onlangs overleden geliefde zangeres
Liesbeth List groots en feestelijk afscheid nemen van haar
bewogen en ten volle geleefde leven. Het is anders gegaan.

De coronamaatregelen kwamen ertussen. Alleen haar dochter Elisah Baijens en haar schoonzoon Marc waren op de besloten uitvaart aanwezig. „We hebben, gezien de huidige omstandigheden, afscheid van haar moeten nemen zonder een uitvaart die haar zo was gegund, die bij haar zou hebben gepast, bij wie ze was, de Liesbeth List die zovelen heeft geraakt als chansonnière”, vertelde Elisah in een interview.

Een week na het overlijden van haar moeder Liesbeth bracht zij haar moeder een persoonlijk eerbetoon en zong haar versie van het lied ‘Vanaf vandaag’. In een persbericht laat Baijens weten het lied te willen delen “met allen voor wie List iets heeft betekend”.

Uitvaartverzorgers

Het is één van de vele uitvaarten in Nederland die op een heel andere manier is gegaan dan hoe de wensen van de overledene zelf of nabestaanden waren. Dat merken de grote uitvaartbedrijven zoals Dela en Monuta dagelijks. „Door de coronamaatregelen is afscheid nemen van een dierbare een heel ander verhaal geworden. Voor nabestaanden brengt dat veel zorgen met zich mee hoe het een en ander te regelen”, zegt Naomi Samson, woordvoerder van Monuta.

„Onze uitvaartverzorgers doen er alles aan binnen de regels die er zijn om toch een waardig en mooi afscheid te organiseren. Wat kan er nog wel? In plaats van alleen  bezig te zijn wat er niet meer kan.”

Bij DELA is de dienstverlening sinds de overheidsmaatregelen van kracht zijn eveneens drastisch veranderd. „Wij realiseren ons dat uitvaarten vanwege de noodzakelijke maatregelen veelal niet verlopen volgens de wensen van nabestaanden”, zegt Ronald Kooren, woordvoerder en senior communicatieadviseur. „Onder normale omstandigheden ontvangen de nabestaanden veel meer gasten tijdens een afscheidsbijeenkomst en zijn er meer mogelijkheden om het verdriet met elkaar te delen en te dragen. Dit geldt niet alleen bij uitvaarten van overleden coronapatiënten, maar voor alle afscheidsbijeenkomsten die in deze periode plaatsvinden. Voor onze eigen uitvaartdiensten willen we later dit jaar de nabestaanden de mogelijkheid bieden voor gezamenlijke herinneringsbijeenkomsten. Daarnaast willen we graag meedenken en meehelpen aan een idee voor een nationaal herdenkingsmonument. Een moment waarop in heel het land de klokken luiden, de vlaggen halfstok hangen en alle afscheidslocaties, kerken en gebedshuizen gezamenlijk hun deuren openen voor een samenzijn.”

Vorige week maakte Monuta bekend een ‘Uitvaart Hulplijn’ te hebben ingesteld voor iedereen die vragen of zorgen heeft over afscheid nemen in coronatijd. Bijvoorbeeld hoe mensen steun op afstand kunnen geven, hoe afwezigen toch betrokken kunnen zijn bij de uitvaart of welke rituelen tijdens de uitvaart ingezet kunnen worden om verbondenheid te vergroten.

„De rituelen, het regelen en de uitvaart zelf verlopen anders dan we gewend zijn”, zegt Naomi Samson. „We merken in de praktijk dat mensen onzeker zijn over wat er wel en niet kan. Want mensen kunnen maar een keer afscheid nemen van een overleden dierbare.”

Rouwtherapeute

„We hebben  rouwtherapeute Leoniek van der Maarel gevraagd ons ermee te helpen”, zegt Samson.  „Het afscheid nemen van een overledene is het begin van rouwen. Gaat dit niet zoals gehoopt, dan kan dit gevolgen hebben bij het verwerken van verdriet.”

De maatregelen van het houden van afstand baart de rouwtherapeute Leonie van der Maarel zorgen. Bij een uitvaart mogen door de maatregelen maximaal 30 mensen aanwezig zijn. Tussen de aanwezigen moet een afstand van minimaal 1,5 meter worden gehouden. Lichamelijk contact wordt afgeraden.

„In de rouwtherapie vertellen mensen hoeveel steun het geeft als er veel mensen op een uitvaart zijn”, zegt  Leoniek van der Maarel. „Het geeft mensen troost dat hun dierbare geliefd is geweest. De knuffels van vrienden, familie, mensen die je vasthouden. Dat geeft steun. Maar in de rouwtherapie zie ik ook hoeveel boosheid het geeft als een uitvaart niet gaat zoals gehoopt. Je kunt het namelijk niet meer overdoen. Het zou mij niet verbazen als de komende tijd veel mensen zullen moeten leren omgaan met het afscheid dat niet is verlopen zoals gehoopt. Voor sommige mensen zou dit best wel eens traumatisch kunnen zijn. Laten we daarom zorgen dat we ook op afstand dichtbij zijn en steun geven aan een ieder die iemand verliest in deze periode”, zegt Van der Maarel.

De 150 uitvaartverzorgers van Monuta zien dat het aantal uitvaarten door de coronacrisis is gestegen met name in het zuiden en het oosten van het land. „We regelen nu twee keer zoveel mogelijk uitvaarten in deze regio’s. Tot nog toe zijn erin het Noorden niet zullen hoge stijgingen, maar we zien wel degelijk een toename in heel Nederland”, zegt  Samson.

Ook Coöperatie DELA zit het aantal overleden mensen stijgen. In januari en februari ontving DELA maandelijks 3000 overlijdensmeldingen. In maart waren dat er zo’n 4000. „Hoewel DELA niet de overlijdensoorzaak registreert, ligt de samenhang met de toename van het aantal overleden coronapatiënten voor de hand”, zegt Kooren. 

Op dit moment verzorgt DELA 130 tot 140 uitvaarten per dag. In een normale situatie zijn dat er 80 tot 90 per dag. Op sommige locaties zijn extra mobiele koelvoorzieningen geplaatst. Ook worden er op drukke plekken in het land ook in de avond en op zondag uitvaarten georganiseerd. 

Videoboodschappen

Door de coronabeperkingen verzinnen uitvaartverzorgers samen met de nabestaanden allerlei manieren om een afscheid toch waardig te laten verlopen. „We hebben uitvaarten gehad met live-verbindingen of videoboodschappen van mensen die er niet bij kunnen zijn,  die we laten zien op een uitvaart. Daarnaast gaan mensen kleinere rituelen verzinnen om thuis kaarsjes branden of zingen thuis mee met een lied dat op de uitvaart ter gehore wordt gebracht”, zegt Samson.

Ronald Kooren zegt dat DELA ook steeds meer technische hulpmiddelen inzet, zoals livestreams om betrokkenen op afstand de bijeenkomst te laten volgen. „Onze medewerkers doen er alles aan om het afscheid op deze manier zo waardig mogelijk te laten verlopen”, zegt Kooren.

„Daarnaast gaat onze zorg uit naar onze medewerkers die tijdens rouwbezoeken en uitvaartdiensten contact hebben met nabestaanden en daardoor besmettingsgevaar lopen. Het is nu nog niet duidelijk of ook medewerkers in uitvaartverzorging getest kunnen worden. Dat brengt onzekerheid met zich mee.”  

Er zijn heel veel rituelen en manieren te verzinnen, maar de regels van afstand en aantallen mensen blijven ook voor uitvaartverzorgers best lastig, vertelt woordvoerder Samson. „Het doet ook pijn om niet alle wensen meer te kunnen vervullen, maar door creatief te zijn kunnen er heel bijzondere uitvaarten ontstaan”, zegt Samson. „Een van onze uitvaartverzorgers moest het afscheid van een kleine baby uit de Armeense gemeenschap organiseren. Een hele emotionele en moeilijke uitvaart voor zo een kleine baby. Veel familie en vrienden wilden erbij zijn om steun te betuigen aan de ouders. Dat waren er meer dan de toegestane dertig mensen. Het is zo opgelost dat de voorganger drie keer een dienst heeft gehouden en is voor gegaan in gebed. Zo konden toch alle nabestaanden erbij zijn. Voor de ouders een troost.”

Door Ellis van Wees

Geplaatst 09-04-2020