Uitvaart

’De natuur staat boven de mens op een natuurbegraafplaats’

Ab van Middelkoop kwam twintig jaar geleden bij toeval in aanraking met natuurbegraafplaatsen. Het bleek hem op het lijf geschreven. Inmiddels is hij beheerder van de natuurbegraafplaatsen Reiderwolde (Groningen), Nieuwehorne en Bremer Wildernis (Friesland). Dat geeft hem ontzettend veel voldoening. ,,Ik zou niets anders meer willen.”

Onder de robiniabomen van natuurbegraafplaats Bremer Wildernis in Sondel loopt Van Middelkoop rond in laarzen en werkkledij. De zon schijnt, dus het is een goede dag voor onderhoud. Hoewel het een begraafplaats is, is natuuronderhoud zijn hoofdtaak in dit Gaasterlandse bos.

Natuurbeheer

Hij heeft altijd hart voor de natuur gehad. Hierdoor is hij in aanraking gekomen met natuurbegraafplaatsen. Tot 2001 had hij het grootste schapenbedrijf van Nederland, in Oost-Groningen. De mond-en-klauwzeercrisis deed hem beseffen dat die grootschaligheid ook nadelen heeft. ,,Ik liet mijn schapen grazen op bijvoorbeeld dijken en bij boeren. Maar tijdens die crisis moesten ze van het erf af. Tegelijk mocht ik ze niet vervoeren. Dus moest ik ze in de berm zetten en er zelf steeds voer naartoe brengen. Het was vreselijk. Dat deed me besluiten om te gaan afschalen.”

In diezelfde tijd kocht hij met een aantal andere natuurlievende agrariërs, die zich hadden verenigd als Agrarische Natuurvereniging Oost-Groningen (ANOG), een stuk natuur in Reiderwolde. Dit ter compensatie van de woningbouw voor het nabij gelegen Blauwestad. Ze wilden het land zo biologisch en duurzaam mogelijk beheren. Voor de natuurlijke begrazing liet Van Middelkoop een kudde schapen grazen, maar voor het complete onderhoud hadden ze andere middelen nodig – en dat kost geld.

Groeiende belangstelling

,,Iemand zei dat hij een uitvaartverzorger kende die zocht naar een plek waar natuurlijk begraven mogelijk was. Er waren toen nog geen natuurbegraafplaatsen in het Noorden. Ik ging met hem in gesprek en ben op zijn advies gaan kijken op natuurbegraafplaatsen in Limburg en in Engeland. Toen ik terugkwam en erover vertelde, was iedereen bij de ANOG enthousiast. Juist omdat het zo ontzettend duurzaam is.”

Na het aanvragen van de benodigde vergunningen was natuurbegraafplaats Reiderwolde in 2009 een feit. Het eerste jaar vond er één begrafenis plaats, het tweede jaar zeven en inmiddels vinden er ongeveer zeventig per jaar plaats. Zeven jaar geleden begon Van Middelkoop een natuurbegraafplaats in Nieuwehorne en sinds drie jaar is Bremer Wildernis in Sondel een feit.

Biologische bloemen

Er zijn verschillende aspecten die begraven op een natuurbegraafplaats duurzaam maken. Allereerst de kist. Die moet van puur hout zijn. Dus geen spaanplaat, waarin lijm zit verwerkt, of een kist die is gelakt. ,,Begraven in een lijkwade kan ook, zolang die maar verteerbaar is. Linnen en katoen zijn bijvoorbeeld geschikt.” As uitstrooien kan er niet. As zorgt ervoor dat

woekeraars zoals brandnetels het nóg beter doen, waardoor er minder diversiteit aan planten is.

Bloemen die mensen op een kist leggen, zijn vaak groot geworden dankzij bestrijdingsmiddelen. Al dat gif trekt in de grond wanneer de bloemen vergaan. Daarom is het wel toegestaan om bloemen te leggen op de dag van de uitvaart, maar daarna eigenlijk niet meer. ,,We gedogen het in de eerste periode nog wel, maar na een tijdje trekken we wel een streep. Sowieso ruimen we de bloemen op voor ze vergaan.” Oase wordt in alle gevallen uit de bloemstukken verwijderd.

GPS

Zelf bloemen en planten meenemen en op een graf leggen mag niet, tenzij ze gekocht zijn bij de Cruydt Hoeck, of een ander bedrijf dat gespecialiseerd is in biologische en inheemse planten en bloemen. ,,Maar mensen kunnen ook bij ons terecht voor zaad en planten. Ik kweek de planten zelf op, zodat ze al wat hoogte hebben. Reeën eten kleine planten hier op. Als op dit terrein bloemen bloeien, mogen mensen die ook plukken en op het graf leggen.”

Tekeningen, windlichten en andere voorwerpen mogen mensen niet op het graf leggen. Grafstenen tref je er evenmin. ,,Bij elk graf staat een paal van robiniahout uit het bos met daarop het nummer. Zo kunnen mensen het graf terugvinden. De precieze locaties zijn ook vastgelegd met gps, dus zouden de paaltjes ooit verloren gaan, dan zijn de graven alsnog te vinden.”

Wel is het mogelijk om bij het graf een gegraveerde zwerfkei te leggen, van maximaal 35 centimeter hoog, of een houtschijf. Dus geen eigen houtsnijwerken, benadrukt Van Middelkoop. ,,Anders wordt het hier al snel een beeldentuin. Het is hier echt: terug naar de basis. De natuur is belangrijker dan de mens in dit geval.”

Op een natuurbegraafplaats heb je eeuwige grafrust. Hoewel je voor 250 jaar aan grafrechten koopt, wordt het graf in principe nooit geruimd. Volgens Van Middelkoop zorgt een natuurbegraafplaats er daarmee voor dat de natuur op die plek nooit verloren zal gaan. Maar hoe zit dat met het onderhoud, bijvoorbeeld als Van Middelkoop er zelf niet meer is? ,,Een deel van de grafrechten die mensen betalen gaat in ons toekomstfonds. Daarmee onderhouden we de paadjes en de paaltjes en zorgen we ervoor dat de begraafplaats goed toegankelijk blijft.”

Rond verhaal

Voor Van Middelkoop maken de natuurbegraafplaatsen die hij beheert de cirkel rond. ,,Als boer ben je altijd bezig met het behoud van de natuur. Nu ben ik dat ook, maar dan op een andere manier. En ik laat schapen grazen op de natuurbegraafplaats in Nieuwehorne. Dit werk is toevallig op mijn pad gekomen, maar ik zou niet anders meer willen. Op het moment dat mensen het zwaar hebben, vinden ze troost op zo’n mooie plek als dit. Het is dankbaar werk.”